Η κουλτούρα της Ιαπωνίας είναι εξωτική και, για πολλούς Δυτικούς, η ιαπωνική νοοτροπία είναι δύσκολο να κατανοηθεί .
Σίγουρα, πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι πολύ διαφορετικά και μάλιστα αντίθετα από αυτά που παρατηρούνται σε άλλες κοινωνίες.
Αλλά αν γνωρίζετε τις κύριες αξίες στις οποίες βασίζεται ο πολιτισμός και η κοινωνία της, γίνεται ευκολότερο να κατανοήσετε καλύτερα την Ιαπωνία και τους ανθρώπους της. Έτσι, το πολιτισμικό σοκ κατά την επίσκεψη στην Ιαπωνία μειώνεται και οι πολιτισμικές διαφορές απολαμβάνουν ακόμη περισσότερο. Οι ιαπωνικές αξίες είναι βαθιά ριζωμένες σε όλες τις πτυχές της ζωής και επηρεάζουν βαθιά την οικογένεια, την εργασία και τις κοινωνικές σχέσεις.
Είναι δύσκολο για τους ξένους (ιδίως τους Δυτικούς) να κατανοήσουν όλους τους κώδικες και τα έθιμα των Ιαπώνων, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς τους όταν ζητούν βοήθεια ή κάνουν ερωτήσεις.
Πτυχές της ιαπωνικής νοοτροπίας, όπως η διατήρηση της εμφάνισης στο κοινό, ο αυτοέλεγχος των συναισθημάτων τους, η πειθαρχία τους, η τελειομανία, ο σεβασμός προς τους άλλους (ιδίως τους ηλικιωμένους) έχουν ένα γιατί, έναν λόγο.
Το άρθρο αυτό δεν προορίζεται να αποτελέσει μια εμπεριστατωμένη πραγματεία ανθρωπολογίας, αλλά μια απλή και προσιτή εισαγωγή στην ιαπωνική κοινωνία.
Εάν υπάρχει κάτι που λείπει ή δεν εξηγείται επαρκώς, καλωσορίζω την εποικοδομητική κριτική.
Θα μιλήσουμε αρχικά για τις γενικές πτυχές της κοινωνίας τους και στη συνέχεια θα προχωρήσουμε σε συγκεκριμένες αξίες που εξηγούν τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά τους.
Ο εθνικισμός και η ποικιλομορφία
Η ιαπωνική κοινωνία και κουλτούρα συχνά λέγεται ότι είναι μοναδική και ομοιογενής.
Αυτή η προσέγγιση της Ιαπωνίας είναι γνωστή ως nihonjinron (日本人論, "θεωρίες για την ιαπωνικότητα" ή "θεωρίες για το πως να είσαι Ιάπωνας").
Αυτή η ρήση για την Ιαπωνία, που χρησιμοποιείται συχνά σε διάφορα φόρουμ για να προκαλέσει το αίσθημα του εθνικισμού, περιγράφει συνήθως την Ιαπωνία ως μια εθνοτικά ομοιογενή και ισότιμη κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι μοιράζονται τα ίδια χαρακτηριστικά, συμπεριφορές και στάσεις. Τέτοια μοναδικά χαρακτηριστικά των Ιαπώνων θεωρούνται "μυστηριώδη" και τους προσδίδουν έναν τρόπο ύπαρξης που είναι ακατανόητος για τους ξένους. Οι ιδέες του nihonjinron απέκτησαν δυναμική με την αμερικανική εισβολή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς στα τέλη του 20ού αιώνα, ενισχυμένες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως τον κινηματογράφο.
Δεν υφίσταται τέτοια ομοιογένεια στη νοοτροπία τους.
Ωστόσο, όταν κάποιος ταξιδεύει στην Ιαπωνία ή εμβαθύνει λίγο περισσότερο στον πολιτισμό της, διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει τέτοια ομοιογένεια στην ιαπωνική νοοτροπία. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές ιστορικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων περιοχών της Ιαπωνίας που συνεχίζονται μέχρι σήμερα με τη μορφή παραδόσεων, διαλέκτων κ.λ.π. Επίσης, μεταξύ της υπαίθρου και της πόλης.
Απόψεις της ιαπωνικής υπαίθρου και των καλλιεργειών από το σιδηρόδρομο προς το Amanohashidate (Κιότο). Και όχι μόνο αυτό.
Η Ιαπωνία έχει δεχτεί μια τεράστια εισροή ανθρώπων και ιδεών από ξένες χώρες όπως η Κίνα, η Κορέα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αγγλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία,Ελλαδα και αλλού εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια. Η επιρροή τους είναι εύκολα ανιχνεύσιμη στη γλώσσα τους και σε άλλες πτυχές όπως η κουζίνα κ.λ.π.Ο βουδισμός και ο χριστιανισμός, το σύστημα γραφής, η ιατρική, η πολιτική, η οικονομία, οι επιχειρήσεις και η εκπαίδευση, καθώς και ο αθλητισμός και η κουζίνα προέρχονται εν μέρει από το εξωτερικό και έχουν γίνει μέρος του ιαπωνικού πολιτισμού.
Με τη σειρά της, η Ιαπωνία έχει επηρεάσει πολλούς άλλους πολιτισμούς.
Αίσθηση απομόνωσης και "νοοτροπία νησιού".
Το γεγονός ότι η Ιαπωνία είναι ένα νησιωτικό έθνος χωρίς χερσαίο σύνδεσμο με άλλες χώρες φαίνεται να επηρεάζει την ιαπωνική νοοτροπία και την αντίληψή τους για την ταυτότητά τους. Αυτό φαίνεται να ενισχύει το εθνικιστικό τους συναίσθημα, όχι της ανωτερότητας, αλλά της διαφοροποίησης, τόσο λόγω της απομόνωσής τους όσο και λόγω του μεγέθους της χώρας τους. Ξεχνούν όμως ότι υπάρχουν πολλά άλλα μικρότερα νησιωτικά έθνη, όπως η Αγγλία και η Μαδαγασκάρη, και πιο απομονωμένα, όπως η Νέα Ζηλανδία. Ίσως, η μακρά ιστορία της απομόνωσης και οι επαναλαμβανόμενες καταστροφές που προκαλούνται από τους τυφώνες και τους σεισμούς έχουν καλλιεργήσει αυτό που αποκαλούν shimaguni konjo (しまぐにこんじょ, το μαχητικό πνεύμα του νησιού). Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι Ιάπωνες θέλουν να μάθουν για άλλους πολιτισμούς και χώρες, τόσο από τις μαζικές μετακινήσεις τουριστών στο εξωτερικό κατά την Πρωτοχρονιά, τη Golden Week και το Obon, όσο και από το ενδιαφέρον που δείχνουν για τη χώρα σας όταν σας μιλούν.
Περιφερειακές διαφοροποιήσεις
Πριν πάτε στην Ιαπωνία, είναι σύνηθες να περιμένετε ότι όλοι οι Ιάπωνες είναι σχεδόν ίδιοι και ντύνονται και συμπεριφέρονται με παρόμοιο τρόπο (αποτέλεσμα της εξιδανικευμένης και εξωτικής εικόνας που έχουν διαδώσει οι θεωρίες nihonjinron για τις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως).
Παρόλο που αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό ως αποτέλεσμα της υποκείμενης αξίας του να μην τραβάς την προσοχή στον εαυτό σου δημοσίως, ιδίως μεταξύ της παλαιότερης γενιάς, η Ιαπωνία δεν είναι ούτε μονοπολιτισμική ούτε μονόγλωσση.
Όπως είχαμε πει προηγουμένως, υπάρχουν περιφερειακές διαφοροποιήσεις στην Ιαπωνία (όσο πιο εμφανείς τόσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση μεταξύ τους).
Η Ιαπωνία χωρίζεται σε σαράντα επτά νομούς, οι οποίοι αποτελούν τη βάση αυτών των περιφερειακών ταυτοτήτων.
Κάθε νομαρχία έχει την εξουσία να ρυθμίζει θέματα που αφορούν την εργασία, την υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική πρόνοια, τη διατήρηση και ανάπτυξη της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και την πρόληψη και τον έλεγχο καταστροφών. Χάρη στον εθνικό έλεγχο των νομαρχιακών πολιτικών και των μέσων μεταφοράς, που συνδέουν όλες τις περιοχές, υπάρχει μεγαλύτερη ομοιογένεια από ό,τι στο παρελθόν.
Σημερινές διαφορές
Αν ταξιδέψετε στην Ιαπωνία, θα παρατηρήσετε ότι κάθε περιοχή έχει ένα ή περισσότερα τυπικά προϊόντα διατροφής και οι Ιάπωνες θα σας ρωτήσουν ακόμη και αν έχετε δοκιμάσει ένα συγκεκριμένο πιάτο (π.χ. ράμεν) κατά την επίσκεψή σας σε μια συγκεκριμένη πόλη ή κωμόπολη. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότερες διακρίσεις σήμερα αφορούν γενικά κοινωνικές και πολιτιστικές πρακτικές (π.χ. κουζίνα, τέχνη, διάλεκτος ή παραδοσιακή ενδυμασία). Σαν παράδειγμα θα σας αναφέρουμε 2 περιοχές
Αν μπορείτε να περάσετε μόνο μια εβδομάδα στην Ιαπωνία, η περιοχή Kantō θα σας επιτρέψει να απολαύσετε μερικά από τα πιο υπέροχα αξιοθέατα, γεύσεις και δραστηριότητες της Ιαπωνίας.
Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές περιοχές της Ιαπωνίας τόσο από οικονομική όσο και από πολιτιστική άποψη. Μια άλλη είναι η περιοχή Κανσάι.
Η περιοχή Kantō αποτελείται από τους νομούς Gunma, Tochigi, Ibaraki, Saitama, Chiba, Kanagawa και τη μητρόπολη του Τόκιο.
Εκτός από το Τόκιο, η περιοχή Kantō περιλαμβάνει τις πόλεις Yokohama, Kawasaki, Saitama και Chiba.
Είναι επομένως μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Ιαπωνίας.
Hakone και όρος Fuji
Το Hakone αποτελεί μέρος του Εθνικού Πάρκου Fuji-Hakone-Izu και βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 100 χιλιομέτρων από το Τόκιο. Είναι πολύ διάσημο για τις θερμές πηγές του και την απίστευτη και επική θέα του όρους Φούτζι.
Ιδανικό για ένα διάλειμμα από τη φασαρία του Τόκιο.
Η περιοχή Κανσάι (関西地方), επίσης γνωστή ως περιοχή Κίνκι (近畿地方), βρίσκεται στο κέντρο του Χονσού, του κύριου νησιού του ιαπωνικού αρχιπελάγους, και αποτελεί τη δεύτερη τουριστική καρδιά της Ιαπωνίας μαζί με το Τόκιο και τα περίχωρά του. Το Κανσάι ανήκει στην "ιαπωνική μεγαλούπολη" (ή αλλιώς στο διάδρομο Tōkaidō) και είναι ένα από τα πιο διάσημα μέρη του αρχιπελάγους, καθώς φιλοξενεί τις πιο παραδοσιακές τοποθεσίες της Ιαπωνίας.
Βρίσκεται στο γεωγραφικό κέντρο της Ιαπωνίας, το Κανσάι είναι η πολιτιστική και παραδοσιακή καρδιά της Ιαπωνίας.Επιπλέον, αρκετές ιαπωνικές τέχνες έχουν την καταγωγή τους από το Κανσάι, όπως το θέατρο Νο και το θέατρο Kabuki, το κουκλοθέατρο Bunraku και η τελετή τσαγιού.
Έχει ακόμη και μια ισχυρή τοπική διάλεκτο, την Kansai-ben.
Συχνά γίνονται πολιτιστικές, γαστρονομικές και κοινωνιολογικές συγκρίσεις με την περιοχή Καντό, η οποία βρίσκεται ανατολικά με κύρια πόλη το Τόκιο. Το Κανσάι είναι εύκολα προσβάσιμο από το Τόκιο και είναι προσβάσιμο σε μόλις 2 ώρες και 30 λεπτά με το τρένο Shinkansen (bullet train). Διαθέτει επίσης το δικό του διεθνές αεροδρόμιο (KIX, Kansai International Airport) που βρίσκεται 30 λεπτά από την Ōsaka και το Κιότο. Όπως το Kantō (η περιοχή του Τόκιο και η γύρω περιοχή), το Kansai είναι μια πυκνοκατοικημένη περιοχή που εξυπηρετείται από ένα δίκτυο δημόσιων συγκοινωνιών που συνδέει τα περισσότερα τουριστικά αξιοθέατα.
Και αν έχετε ένα JR Pass, τα ταξίδια με αυτό το δίκτυο μεταφορών είναι εύκολα και πολύ φθηνότερα. Στον κόλπο της Ōsaka, αρκετά πλοία συνδέουν το νησί Awaji και άλλους προορισμούς στην Ιαπωνία, όπως το νησί Shikoku, τα μικρά νησιά της ενδοχώρας Seto και Kyūshū.
Η περιφερειακή ταυτότητα συνδέεται μερικές φορές με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή με κοινωνικά χαρακτηριστικά και στάσεις.
Για παράδειγμα, οι άνθρωποι από το Τόκιο λέγεται ότι είναι πιο τυπικοί και σέβονται τις ιεραρχίες, ενώ οι άνθρωποι από την Ōsaka θεωρούνται πιο χαλαροί και ρεαλιστές.
Uchi / Soto: ομάδες και ιεραρχίες
Ως αποτέλεσμα των κομφουκιανιστικών επιρροών από την Κίνα, οι κοινωνικές ιεραρχίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον ιαπωνικό πολιτισμό και επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά, την επικοινωνία και, γενικά, την ιαπωνική νοοτροπία.
Στην πραγματικότητα, υπάρχουν διάφορα επίπεδα σεβασμού για τη συνομιλία (keigo) με άλλους ανθρώπους ανάλογα με την κοινωνική τους θέση, την ηλικία τους κ.λπ. Ομοίως, τα πρωτόκολλα και η συμπεριφορά δείχνουν σεβασμό σε αυτές τις κοινωνικές βαθμίδες.Αυτή η ιεραρχία είναι εμφανής όχι μόνο στην επικοινωνία, αλλά και σε άλλες πτυχές των κοινωνικών σχέσεων.
Για παράδειγμα, θεωρείται ευγενικό να αφήνετε το μεγαλύτερο μέλος της οικογένειας (συνήθως τον πατέρα ή τον παππού) να κάνει πρώτα μπάνιο ή να τρώει, και μετά ακολουθούν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας με τη σειρά της ηλικίας τους.
Ομοίως, οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν διάκριση μεταξύ εκείνων που θεωρούν μέρος του στενού τους κύκλου και εκείνων που δεν θεωρούν, κάτι που συνήθως εκφράζεται μέσω των σχετικών εννοιών uchi ("μέσα") και soto ("έξω"), οι οποίες είναι θεμελιώδεις στα ιαπωνικά κοινωνικά έθιμα.
Όσοι όμως θεωρούνται "παρείσακτοι" δεν αντιμετωπίζονται απαραίτητα με καχυποψία - μερικές φορές συμβαίνει το αντίθετο.
Δεδομένου ότι μια από τις αξίες της Ιαπωνίας είναι η φιλοξενία (omotenashi), είναι σύνηθες να δίνεται προτεραιότητα σε έναν καλεσμένο έναντι άλλων μελών του νοικοκυριού (συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων).
Είναι μέρος του πρωτοκόλλου της ευγένειας και της ομαλότητας των σχέσεων.
Honne και Tatemae
Οι δύο σφαίρες του ατόμου στη νοοτροπία της ιαπωνικής κοινωνίας (uchi και soto) δημιουργούν τις έννοιες honne και tatemae.
Από την παιδική ηλικία, οι Ιάπωνες μαθαίνουν ότι η εξωτερίκευση των αληθινών συναισθημάτων και των συναισθημάτων τους είναι λάθος, καθώς μπορεί να κάνει τους άλλους να νιώσουν άβολα και επίσης υποδηλώνει εγωισμό. Ως εκ τούτου, θεωρείται ως παιδαριώδης και ιδιότροπη.
Τα αληθινά συναισθήματα και αυτό που πραγματικά σκέφτεστε είναι γνωστό ως honne (本音, "πραγματική πρόθεση").
Η ζωή στην κοινωνία της Ιαπωνίας επιβάλλει το tatemae (建前, "δημόσια θέση ή στάση"), ένα είδος προσωπικής "βιτρίνας" για να δείξετε σκέψεις και προθέσεις που διατηρούν την ισορροπία στις διαπροσωπικές σχέσεις και αποφεύγουν να ενοχλούν ή να ενοχλούν τους άλλους όσο το δυνατόν περισσότερο.
Με άλλα λόγια, το honne είναι αυτό που σκέφτεται (και αποφεύγει να λέει) κάθε άτομο, ενώ το tatemae είναι "αυτό που οι άλλοι περιμένουν να ακούσουν από εσάς".
Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε αυτή τη δυαδικότητα
Αυτή η δυαδικότητα στη συμπεριφορά των ανθρώπων είναι μία από τις πτυχές που οι άνθρωποι στη Δύση βρίσκουν πιο παράξενη και ακόμη και ενοχλητική όταν συναλλάσσονται με τους Ιάπωνες, καθώς είναι πολύ δύσκολο (σχεδόν αδύνατο) να γνωρίζουν τη γνώμη των άλλων όταν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη ή αρχαιότητα στη σχέση. Καθώς εμβαθύνετε τη σχέση σας με έναν Ιάπωνα, θα μάθετε την αξία του. Αλλά είναι σημαντικό να καταλάβετε ότι το tatemae δεν είναι μια ψεύτικη πρόσοψη με σκοπό το ψέμα, αλλά ένα πρωτόκολλο που εξασφαλίζει ότι όλα κυλούν ομαλά και χωρίς αβεβαιότητα. Επομένως, όταν ζητάτε τη γνώμη ενός αγνώστου, να είστε πολύ υπομονετικοί και να περιμένετε ότι πιθανότατα δεν θα σας απαντήσει ή δεν θα σας δώσει ως απάντηση αυτό που καταλαβαίνει ότι θέλετε να ακούσετε.Αντίθετα, όταν συναντάτε Ιάπωνες σε χαλαρό περιβάλλον (ειδικά αν έχει καταναλωθεί αλκοόλ), θα διαπιστώσετε ότι αρχίζουν να επικοινωνούν τα αληθινά τους συναισθήματα.
Η σημασία της σιωπής
Η σιωπή είναι μια σημαντική αξία στις ασιατικές κοινωνίες, με ιδιαίτερη σημασία στην ιαπωνική νοοτροπία. Στην πραγματικότητα, η σιωπή (沈黙, chinmoku) είναι ένας τρόπος επικοινωνίας στην Ιαπωνία. Αποτελεί ένδειξη σεβασμού αλλά και διαφωνίας, ακόμη και αγανάκτησης.Αυτό συμβαίνει επειδή γίνεται κατανοητό ότι η οργισμένη συμπεριφορά, όπως το να υψώνει κανείς τη φωνή του, αποτελεί παραβίαση της κοινωνικής ισορροπίας.
Menboku: φήμη
Η συμπεριφορά και η επικοινωνία στην Ιαπωνία καθορίζονται από την έννοια του menboku (面目, πρόσωπο) που συναντάται σε πολλούς άλλους ασιατικούς πολιτισμούς. Πρόκειται για μια μεταφορική έννοια που αναφέρεται στη φήμη, την τιμή και την υπερηφάνεια ενός ατόμου. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι τείνουν να ενεργούν και να επικοινωνούν με αυτοσυγκράτηση προκειμένου να διατηρήσουν τόσο τη φήμη τους όσο και τη φήμη της ομάδας ή της συλλογικότητας στην οποία ανήκουν.
Wa: συλλογικότητα και αρμονία
Η ιαπωνική κοινωνία είναι γενικά συλλογική, οπότε οι άνθρωποι συχνά βλέπουν τον εαυτό τους και τους άλλους ως μέλη μιας συλλογικής μονάδας ή ομάδας.Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της κοινής ευθύνης ή rentaisekinin (連帯責任) είναι εξαιρετικά σημαντική. Ο απώτερος στόχος των διαπροσωπικών σχέσεων και της ιαπωνικής νοοτροπίας στο σύνολό της είναι ένας πολύ σημαντικός όρος: wa (和, αρμονία). Ένας όρος που μπορεί επίσης να μεταφραστεί ως "ειρήνη" και ακόμη και ως "άθροισμα" ή "σύνολο", γεγονός που δίνει μια ιδέα για τη σημασία της ενότητας ως απαραίτητο βήμα προς την αρμονία και την ειρήνη. Στην πραγματικότητα, στην αρχαιότητα η Ιαπωνία ονομαζόταν wa από τους Κινέζους και τους Κορεάτες.
Ίσως έβλεπαν στην αρχαϊκή ιαπωνική κοινωνία μια βαθιά ενωμένη κοινωνία.
Μια κοινωνία που μπορείτε να εμπιστευτείτε. Στην Ιαπωνία, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πολύ ειλικρινείς: η κλοπή δεν αποτελεί σύνηθες φαινόμενο. Πολλοί άνθρωποι μιλούν για την εμπειρία τους να χάσουν το πορτοφόλι τους γεμάτο χρήματα στο μετρό και να το βρουν μετά από ώρες ή ημέρες με όλο το περιεχόμενό του. Οι δρόμοι είναι απολύτως ασφαλείς τη νύχτα. Και αν χαθείτε στην πόλη, μην πανικοβάλλεστε: οι άνθρωποι θα σας βοηθήσουν. Μην εκπλαγείτε αν σας συνοδεύσουν ακόμη και στον προορισμό σας ή σας μεταφέρουν με το αυτοκίνητό τους. Τα γραφεία της τοπικής αστυνομίας (kōban) δεν υπάρχουν για να παρέχουν ασφάλεια, αλλά για να βοηθήσουν όποιον το χρειάζεται (διαθέτουν ακόμη και λεπτομερείς χάρτες).
Ως πολιτισμική έννοια, η αρμονία συνεπάγεται επίσης συμμόρφωση εντός μιας ομάδας, αλληλεξάρτηση έναντι ανεξαρτησίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ατομικά επιτεύγματα δεν εκτιμώνται. Ακριβώς το αντίθετο.Σίγουρα, όμως, εκείνοι που ενεργούν από ιδιοτέλεια χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους άλλους αποδοκιμάζονται.
Ταπεινότητα
Η "ταπεινότητα" ή "σεμνότητα" (謙遜, kenson) είναι μια θεμελιώδης αξία στην κοινωνία, καθώς θεωρείται βασικός πυλώνας για την αρμονία (wa), όπως εξηγήσαμε προηγουμένως. Για έναν Ιάπωνα, η σεμνότητα είναι ένας τρόπος να διευκολύνει τις αρμονικές σχέσεις και να αποφύγει τις προστριβές σε σημείο που είναι πολύ συνηθισμένο να την υπερβάλλει. Είναι ενδιαφέρον ότι με τα χρόνια παρατηρεί κανείς πως η ταπεινότητα των Ιαπώνων τείνει να ξεθωριάζει όταν ζουν εκτός Ιαπωνίας. Ίσως επειδή αισθάνονται ότι δεν είναι πλέον μέρος μιας ομάδας (soto) ή ίσως επειδή επηρεάζονται από τη δυτική ματαιοδοξία. Δεν ξέρω.
Λιτότητα
Μια από τις πτυχές στις οποίες ενσωματώνεται η αξία της ταπεινότητας είναι η λιτότητα (耐乏, taibō), η οποία νοείται ως ένας τρόπος ζωής που είναι απλός και συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με τον σεβασμό προς τη φύση (παρατηρείται στο Shinto, την αρχαία θρησκεία που προέρχεται από την Ιαπωνία). Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι η Ιαπωνία είναι μια λιτή χώρα και, στην πραγματικότητα, η συντριπτική πλειονότητα του δημόσιου χρέους της Ιαπωνίας ανήκει στους ίδιους τους Ιάπωνες. (ενα παράδειγμα που απεικονίζει τέλεια την ιαπωνική λιτή και αυστηρή νοοτροπία. Μετά την καταστροφή του πυρηνικού εργοστασίου Fukushima Daichi τον Μάρτιο του 2011, η ιαπωνική κυβέρνηση ζήτησε τη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Παρόλο που το καλοκαίρι στην Ιαπωνία είναι πολύ ζεστό,ήταν πρόθυμοι να συμβάλουν χρησιμοποιώντας πολύ λιγότερο κλιματισμό Προτιμούσαν ακόμη και να τελειώσει η μπαταρία στο τηλέφωνό τους παρά να ζητήσουν άδεια σε ένα κατάστημα για να συνδέσουν τον φορτιστή τους στην πρίζα!)
Η λιτή και αυστηρή νοοτροπία είναι ευρέως διαδεδομένη μεταξύ των Ιαπώνων, ακόμη και μεταξύ των πιο εύπορων.Αυτό δεν οφείλεται μόνο στην αίσθηση της οικονομίας αλλά και στην ταπεινότητα: δεν είναι σωστό να καυχιέται κανείς για τα μεγάλα οικονομικά του μέσα.
Στην πραγματικότητα, αν κοιτάξετε μέσα στα ιαπωνικά παλάτια, τους ναούς και τα ιερά, ακόμη και αν είναι όμορφα διακοσμημένα, αυτό που αφθονεί σε αυτά είναι η λιτότητα και το κενό.
Wabi Sabi, η παροδικότητα της ζωής
Μια από τις πιο συναρπαστικές αξίες της Ιαπωνίας (και της Ασίας γενικότερα) είναι η αποδοχή του χρόνου που περνάει. Για το λόγο αυτό, λέγεται ότι στην Ασία είναι ασυνήθιστο να μιλάμε για έννοιες όπως "η κρίση της μέσης ηλικίας". Στην Ιαπωνία, η αποδοχή ότι η ζωή είναι παροδική γίνεται με χαρά, καθώς γίνεται κατανοητό ότι το πέρασμα του χρόνου δίνει σοφία και ένα διαφορετικό, ατελές είδος ομορφιάς.
Το Wabi Sabi (侘寂) είναι ένας ιαπωνικός αισθητικός όρος που περιγράφει ακριβώς την "ομορφιά της ατέλειας". Η έννοια του Wabi Sabi περιλαμβάνει δύο αξίες που είναι πολύ παρούσες στην ιαπωνική κουλτούρα: τη λιτότητα και τον σεβασμό προς τη φύση, οι οποίες ενώνονται από αυτή την αποδοχή και εκτίμηση της παροδικότητας της ζωής. Λέγεται ότι η έννοια αυτή προέρχεται από τη βουδιστική διαβεβαίωση του Tri Laksana ή των τριών χαρακτηριστικών της ύπαρξης.
Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις του wabi sabi sabi
Η έννοια του Wabi Sabi μπορεί να παρατηρηθεί σε πολλά καθημερινά αντικείμενα αλλά και στην τέχνη: ο μινιμαλισμός και η χρήση φυσικών υλικών είναι οι βασικοί πυλώνες της.
Όπως είπα, το Wabi Sabi συνδυάζει επίσης την έννοια της λιτότητας, όπως φαίνεται σε τεχνικές που εκτιμώνται ιδιαίτερα στην ιαπωνική τέχνη, όπως το Kintsukuroi (金繕い) ή η τέχνη της επιδιόρθωσης κεραμικών αντικειμένων με χρυσή ή ασημένια λάκα, επειδή θεωρείται ότι το αντικείμενο είναι πιο όμορφο με αυτές τις ορατές "ουλές". Σύμφωνα με τον Leonard Koren, συγγραφέα του βιβλίου "Wabi Sabi for Artists, Designers, Poets and Philosophers", ορισμένα χαρακτηριστικά της αισθητικής wabi-sabi είναι η ασυμμετρία, η τραχύτητα, η απλότητα ή η αφέλεια, η σεμνότητα και η οικειότητα και οι φυσικές διαδικασίες. Ολες αυτές είναι αξίες για τις οποίες μιλάμε σε αυτό το άρθρο.
Σε αρμονία με τη φύση
Όπως φαίνεται σε έννοιες όπως το Wabi Sabi και στην καθημερινή ζωή, οι Ιάπωνες μοιράζονται έναν τρόπο σκέψης που βρίσκεται σε αρμονία με την οικολογία, αν και δεν είναι αυστηρά ο ίδιος.Ίσως ως συνέπεια των σιντοϊστικών πεποιθήσεών τους, οι Ιάπωνες εκτιμούν τη φύση και τις εκδηλώσεις της με σεβασμό και ευγνωμοσύνη. Αλλά στην αντίληψή τους για το σεβασμό της φύσης έγκειται το γεγονός ότι εκμεταλλεύονται τον πλούτο της. Ως εκ τούτου, κατανοούν ότι το ψάρεμα, το κυνήγι και άλλα φυσικά προϊόντα αποτελούν μέρος του σεβασμού προς τη φύση. Το κλειδί για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο σέβονται τη φύση βρίσκεται στον όρο "itadakimasu", που σημαίνει ότι εκμεταλλεύονται όλα όσα προσφέρει η φύση, αλλά δεν τα σπαταλούν. Πολυάριθμες γιορτές καθ' όλη τη διάρκεια του έτους ευχαριστούν τις σιντοϊκές θεότητες για τον πλούτο που προσφέρει η φύση. Η Ημέρα της Θάλασσας είναι μια από τις σημαντικότερες από αυτές, καθώς η Ιαπωνία είναι μια χώρα αφιερωμένη στη θάλασσα.
Omotenashi
Το Omotenashi (おもてなし) είναι ένας από εκείνους τους ιαπωνικούς όρους που είναι δύσκολο να εξηγηθούν και συχνά μεταφράζεται απλουστευτικά ως "φιλοξενία". Αλλά σε αντίθεση με τη δυτική έννοια της φιλοξενίας, η έννοια του omotenashi πηγαίνει πολύ πέρα από αυτό. Πρόκειται για εξαιρετική ευγένεια προκειμένου να κάνετε τον άλλον, είτε είναι πελάτης είτε όχι, να αισθανθεί άνετα και να επιτευχθεί έτσι η αρμονία. Βασίζεται σε μικρές λεπτομέρειες, οι οποίες, αν και ασήμαντες, κάνουν την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους ευχάριστη, φροντίζοντας ιδιαίτερα να προβλέπει τα συναισθήματα του άλλου. Το Omotenashi είναι μια από τις πιο βαθιά ριζωμένες έννοιες στην ιαπωνική κουλτούρα. (Μπορείτε να μάθετε περισσότερα γι' αυτό και για πολλούς άλλους ιαπωνικούς όρους σε αυτό το βιβλίο: Kotodama, η καρδιά της Ιαπωνίας, η τέχνη και ο πολιτισμός.) Πρόκειται επίσης για την ανιδιοτελή προσφορά του εαυτού μας για χάρη ενός άλλου ατόμου. Αλλά πολιτισμικά, αυτή η καλοσύνη βασίζεται επίσης στην έλλειψη προσωπικής αλληλεπίδρασης ή σχέσης, η οποία μερικές φορές ερμηνεύεται από τους Δυτικούς ως ψυχρότητα, αν και στην πραγματικότητα είναι απλώς ένα σημάδι σεβασμού και μη παρεμβατικότητας.
Η έννοια του giri (義理, αίσθηση καθήκοντος ή κοινωνικής υποχρέωσης) συνοψίζει πολύ καλά αυτό που εξήγησα για την "κοινωνική ισορροπία" που υπάρχει στην ιαπωνική νοοτροπία.
Ο όρος αυτός εκφράζει το καθήκον των Ιαπώνων να δείχνουν ευγνωμοσύνη στους άλλους όταν αισθάνονται ότι τους χρωστάνε. Και αυτό συμβαίνει πολύ συχνά, καθώς υπάρχουν άγραφοι κανόνες σχετικά με το να σκέφτεσαι τους άλλους πριν από τον εαυτό σου. Ένα παράδειγμα είναι η πράξη της δωρεάς σοκολάτας (giri choko, 義理チョコ) την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Αλλά στην πραγματικότητα το giri είναι πολύ πιο βαθύ από αυτό. Είναι το αίσθημα ευγνωμοσύνης που έχουν οι εργαζόμενοι για τα αφεντικά τους και το οποίο τους παρακινεί να κάνουν τη δουλειά τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Zōtō: ανταλλαγή δώρων
Η ανταλλαγή μικρών δώρων (贈答, zōtō) είναι ένα βαθιά ριζωμένο έθιμο στην Ιαπωνία.Είναι μια κοινωνική εθιμοτυπία για να εκφράσει την εκτίμησή του αλλά και για να διευκολύνει τις προσωπικές σχέσεις. Πρόκειται συνήθως για μικρά δώρα, που συνήθως σχετίζονται με την εποχή του έτους ή είναι χαρακτηριστικά του τόπου όπου αποκτήθηκαν. Σε μια κοινωνία όπου η σιωπή είναι τόσο σημαντική και όπου οι κοινωνικές σχέσεις επιδιώκεται πάντα να είναι ρευστές, τα μικρά δώρα έχουν τεράστια σημασία.
Okaeshi: αμοιβαιότητα στην προσφορά δώρων
Μια πτυχή που βρήκα πολύ περίεργη και ενδιαφέρουσα όταν άρχισα να μαθαίνω για την ιαπωνική κουλτούρα είναι αυτή του okaeshi (お返し, αμοιβαίο δώρο).
Αυτό το έθιμο σχετίζεται επίσης με τις έννοιες ζότο και γκίρι. Συνίσταται στην ανταπόδοση μέρους μιας ληφθείσας χάρης με ένα μικρό δώρο. Αυτό είναι πολύ, πολύ συνηθισμένο όταν δίνετε κάτι σε έναν Ιάπωνα ή του κάνετε μια χάρη κάποιας σημασίας.
Bushidō
Το bushidō (武士道), ή "τρόπος του πολεμιστή", είναι γνωστό ως ο κώδικας των σαμουράι.
Γνωρίζατε ότι...; Η λέξη "σαμουράι" σημαίνει "υπηρετώ".
Στην πραγματικότητα όμως ήταν κάτι πιο βαθύ: ένας αυστηρός ηθικός και δεοντολογικός κώδικας στον οποίο πολλοί σαμουράι έδωσαν τη ζωή τους και ο οποίος απαιτούσε πίστη και τιμή μέχρι θανάτου. Ως εκ τούτου, συμβολίζεται από το άνθος της κερασιάς.
Ένα σύνολο αρχών που καθοδηγούσε τον σαμουράι στη μάχη χωρίς να χάνει την ανθρωπιά του, κατευθύνοντας τη μάχη χωρίς να χάνει τις βασικές αξίες.
Η προέλευση του bushidō
Το Bushido δημιουργήθηκε από τον Inzao Nitobe, έναν Ιάπωνα καθολικό που ζούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στόχος αυτού του κώδικα συμπεριφοράς ήταν να απαλύνει την πολεμική συμπεριφορά των σαμουράι στα μάτια της Δύσης, μιας περιοχής που η Ιαπωνία έβλεπε με θαυμασμό εκείνη την εποχή.
Οι θεμελιώδεις αρχές της είναι η εντιμότητα, η δικαιοσύνη, η συμπόνια, ο ηρωισμός, η ευγένεια, η ειλικρίνεια, η τιμή, το καθήκον και η αφοσίωση.
Ορισμένες ανθρωπολογικές πραγματείες για την ιαπωνική κοινωνία επισημαίνουν ότι το bushidō είναι η προέλευση πολλών από τις σημερινές αξίες της κοινότητας.
Ο πραγματισμός και η απόρριψη της αβεβαιότητας
Μπορεί να ειπωθεί ότι οι Ιάπωνες αντιπαθούν το απρόβλεπτο. Νιώθουν πιο άνετα με τη συνέπεια και την προβλεψιμότητα. Στην πραγματικότητα, όπως δείχνει η μελέτη Hofstede Insights, η Ιαπωνία είναι μία από τις κουλτούρες που καταβάλλουν τη μεγαλύτερη προσπάθεια να αποφύγουν την αβεβαιότητα. Για το σκοπό αυτό, δημιουργούν κανόνες και κοινωνικές συμβάσεις που μειώνουν την ασάφεια σε διάφορες καταστάσεις. Οι Ιάπωνες είναι γνωστό ότι εκπαιδεύονται λεπτομερώς σχετικά με το πώς να συμπεριφέρονται μπροστά σε φυσικές καταστροφές, όπως σεισμούς, τσουνάμι και τυφώνες. Αυτό επεκτείνεται και σε άλλες πτυχές της κοινωνίας. Ένας μεγάλος αριθμός αυτονόητων προτύπων και κοινωνικών κανόνων διέπει τη συμπεριφορά και τη συμπεριφορά της καθημερινής ιαπωνικής ζωής, ιδίως όσον αφορά το πρωτόκολλο και την εθιμοτυπία.
Η απόρριψη του απρόβλεπτου από τους Ιάπωνες μπορεί να φανεί σε πράγματα όπως η ακραία ακρίβεια στα μέσα μαζικής μεταφοράς και η πληθώρα πινακίδων, οδηγιών και γραπτών οδηγιών παντού, τόσο περιττών ώστε να είναι γελοίες. Μπορείτε να δείτε ακόμη και πινακίδες σε ναούς και ιερά που εξηγούν πώς να προσευχηθείτε! Αυτοί οι κανόνες διατηρούν την κοινωνική τάξη και απομακρύνουν την ασάφεια σχετικά με το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κανείς σε διαφορετικά πλαίσια.
Πεποιθήσεις και πίστη
Αν και η Ιαπωνία είναι κοσμικό κράτος, η θρησκεία είναι βαθιά ριζωμένη στην ιαπωνική νοοτροπία με τη μορφή πεποιθήσεων, δεισιδαιμονιών και εορτασμών.
Θρησκευτικές γιορτές όπως η Tanabata, η Obon, η εαρινή και η φθινοπωρινή ισημερία, οι Ημέρες των παιδιών και των κοριτσιών, η Setsubun και η Πρωτοχρονιά γιορτάζονται σε όλη τη χώρα κάθε χρόνο.Ωστόσο, υπάρχει μια βαθιά άγνοια μεταξύ των νέων σχετικά με τις βασικές αρχές των μεγάλων θρησκειών της Ιαπωνίας, αν και το ενδιαφέρον τους ως παράδοση παραμένει.
Συγκρητισμός
Η πιο χαρακτηριστική πτυχή της θρησκείας στην Ιαπωνία είναι ο συγκρητισμός, δηλαδή η συνύπαρξη δύο ή περισσότερων θρησκειών, ώστε να εμφανίζονται ως μία. Σήμερα ο Βουδισμός είναι η πλειοψηφούσα θρησκεία και ο Σίντο, η επίσημη θρησκεία της Ιαπωνίας μέχρι τον 7ο αιώνα, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη. Ο χριστιανισμός είναι μια μειονοτική θρησκεία που υπάρχει κυρίως στο νησί Kyūshū. Λόγω της ιστορικής επιρροής της Κίνας, υπάρχουν επίσης ίχνη άλλων θρησκειών, όπως ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός, στα σημερινά έθιμα της κοινωνίας (π.χ. στον εορτασμό της Ημέρας Σεβασμού των Γερόντων).
Ανιμισμός
Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και οι δεισιδαιμονίες είναι διάχυτες στην ιαπωνική κοινωνία, παρόλο που πολύ λίγοι Ιάπωνες είναι πιθανό να δηλώνουν πιστοί ή προληπτικοί.Ως αποτέλεσμα των σιντοϊκών πεποιθήσεων, οι οποίες είναι βαθιά ριζωμένες στα ιαπωνικά έθιμα και πρακτικές, ο ανιμισμός είναι παρών στη ζωή των Ιαπώνων, όχι μόνο με τη μορφή δεισιδαιμονιών, αλλά και σε άλλες πιο κοινότυπες πτυχές, όπως η προφανής εμμονή με τα κατοικίδια ζώα.
Comments